Jak zwalczać mszyce na pomidorach?

20.03.2025

Mszyce to jeden z najpoważniejszych problemów, z jakimi borykają się plantatorzy pomidorów. Te niewielkie owady potrafią w krótkim czasie wyrządzić ogromne szkody – nie tylko osłabiają rośliny poprzez wysysanie soków, ale także przenoszą groźne wirusy, które mogą doprowadzić do całkowitego zniszczenia plonów. W artykule „Jak zwalczać mszyce na pomidorach?” dr inż. Marii Rogowskiej znajdą Państwo szczegółowe informacje na temat gatunków mszyc najczęściej występujących na pomidorach oraz skutecznych metod ich zwalczania. Autorka omawia zarówno metody agrotechniczne i biologiczne, jak i chemiczne środki ochrony roślin, wskazując na ich skuteczność oraz ograniczenia.

Szkodliwość mszyc w uprawie warzyw

Na roślinie żerują, w jednym czasie, osobniki dorosłe uskrzydlone, dorosłe bezskrzydłe i larwy. Na roślinach wyrządzają szkody bezpośrednie i pośrednie.

Bezpośrednie:

• mszyce odżywiają się sokiem roślinnym, wysysając go z tkanek roślin. Wysysają go bardzo dużo, ale trawią go tylko częściowo, i pozostałość wydalają w postaci spadzi (słodka ciecz). Na spadzi rozwijają się grzyby sadzakowe. Na liściach i owocach widoczny jest czarnawy nalot przypominający sadzę. Zatykają one aparaty szparkowe, powodując duże spowolnienie procesu fotosyntezy oraz transpiracji. To z kolei wpływa na wielkość i jakość plonu;
• liście żółkną, rośliny słabiej rosną;
• owoce pokryte spadzią są niezdatne do sprzedaży;
• nakłute przez mszyce pąki kwiatowe i zawiązki owoców odpadają. Owoce są zniekształcone;
• liście, na których żerują mszyce, zawijają się w kierunku kolonii, chroniąc mszyce przed niesprzyjającymi czynnikami atmosferycznymi oraz przed insektycydem;
• na roślinie widoczne wylinki. Są to zewnętrzne część powłoki ciała mszycy zrzucane przy linieniu. Zanieczyszczają roślinę i owoce.

Pośrednie:

• są wektorami wirusów. Mszyce zakażają się wirusami podczas dłuższego żerowania w głębszych warstwach tkanek chorych roślin i przenoszą je na zdrowe rośliny. Przenoszą głównie wirusa mozaiki ogórka (cucumber mosaic virus, CMV).

Mszyce (Aphidodea)

Należą do rzędu pluskwiaków równoskrzydłych (Homoptera). W Polsce znanych jest blisko 700 gatunków mszyc. Mszyce są roślinożerne. Na roślinach pojawiają się w całym okresie wegetacji. Żerują na wielu gatunkach roślin z różnych rodzin botanicznych, uprawianych w gruncie i pod osłonami. Każda mszyca ma aparat gębowy kłująco-ssący, za pomocą którego wysysa sok. Zasiedla głównie młode i soczyste pędy, pąki kwiatowe i liście.

Żyją w koloniach, które mogą liczyć nawet setki osobników. Cykl rozwojowy jednego pokolenia trwa średnio 1-2 tygodnie.

Pomidory i oberżynę może atakować wiele gatunków mszyc. Do najważniejszych należą:

• mszyca brzoskwiniowa (Myzus persicae)
• mszyca ziemniaczana smugowa (Macrosiphum euphorbiae)
• mszyca ziemniaczana średnia (Aulacorthum solani)
• mszyca szklarniowa wielożerna (Myzus ascalonicus)

Przyjrzyjmy się zatem charakterystykom gatunków mszyc najczęściej występujących w uprawie pomidorów.

Mszyca brzoskwiniowo-ziemniaczana

MORFOLOGIA

Mszyce uskrzydlone mają brązowoczarną głowę i klatkę piersiową oraz zielonożółty, zielony, a nawet czerwonawy brzuch. Osobniki bezskrzydłe mogą być zielone, biało-zielone, jasnożółtozielone, szarozielone, różowe lub czerwone. Są matowe, nigdy błyszczące. Nimfy, które przekształcają się w uskrzydlone osobniki dorosłe, są często różowe lub czerwone.

BIOLOGIA

Zimują jaja na brzoskwini lub przez cały rok przechodzą rozwój partenogenetyczny (dzieworództwo) w szklarni, na roślinach ozdobnych w mieszkaniach, kopcach, piwnicach (anholocykliczny – gatunek o niepełnym cyklu życiowym, bez przemiany pokoleń). Wiosną żerują na brzoskwiniach, w czerwcu przenoszą się na pomidory uprawiane w gruncie. W tym czasie mogą również nalatywać na pomidory uprawiane pod osłonami.

W Polsce jest głównym wektorem wirusa Y ziemniaka (potato virus Y, PVY).

Mszyca ziemniaczana smugowa

MORFOLOGIA

Jest największą mszycą zasiedlającą pomidory i oberżynę. Samice są zielone i dorastają do 3,8 mm długości. Czułki mają długie, przeważnie dłuższe od ciała. Syfony również są długie, widoczne gołym okiem. [Syfony występują u mszyc żyworodnych. Pełnią funkcję ochronną. W chwili zauważenia zagrożenia np. zbliżająca się biedronkę, z syfonów wypływają krople feromonu alarmu, który ostrzega kolonię przed niebezpieczeństwem].

BIOLOGIA

Rozwój jednego pokolenia trwa od 8 do 17 dni (zależy od warunków), może mieć więc do 4 pokoleń w ciągu miesiąca.

Mszyca ziemniaczana średnia

MORFOLOGIA

Samice mają wielkość 3 mm, ich ciało jest zielone lub żółtawe. Syfony długie (do 1/4 długości ciała).

BIOLOGIA

Gatunek ten, występując w szklarni, biologię ma zbliżoną do mszycy ziemniaczanej smugowej.

Mszyca szklarniowa wielożerna

MORFOLOGIA

Jest najmniejszą mszycą zasiedlającą pomidory i oberżynę. Samice dorastają do 2,1 mm. Mają zmienne ubarwienie ciała (od bladooliwkowego do brudnożółtego). Mają nieco rozdęte syfony i długie czułki.

BIOLOGIA

Biologia jej jest zbliżona do gatunków omówionych wcześniej.

UWAGA: Często występuje w koloniach mieszanych z mszycą brzoskwiniową.

Jak zwalczać mszyce na pomidorach?

Metody agrotechniczne

Są jednymi z najważniejszych metod, i w integrowanej ochronie (obowiązuje producentów od 1.01.2014 r.), znajduje się na pierwszym miejscu. Prawidłowo zastosowane pozwalają znacznie ograniczyć liczebność mszyc.

Polegają na:

• stosowaniu izolacji przestrzennej od żywicieli pośrednich;
• sadzeniu rozsady niezasiedlonej przez mszyce;
• częstym lustrowaniu roślin – co najmniej raz w tygodniu, praktycznie od momentu posadzenia rozsady do gruntu, wyszukiwaniu roślin z objawami żerowania (pożółknięte, czasem zdeformowane liście) lub pierwszymi koloniami mszyc;
• zwalczaniu chwastów żywicielskich;
• zakładaniu w szklarniach i tunelach siatek ochronnych – średnica oczek 1 mm;
• zakładaniu żółtych taśm lub tablic lepowych. Spełniają dwie funkcje- sygnalizują pojawienie szkodnika i odławiają go;
  niszczeniu lub głębokim przyoraniu po zbiorze plonu należy resztek pożniwnych, które również mogą być miejscem zimowania mszyc.

Zwalczanie mszyc metodą biologiczną

Po stwierdzeniu obecności pierwszych mszyc na roślinach zaleca się zapobiegawcze wprowadzanie pasożytów, które należy rozpocząć w 3–4 tygodniu po posadzeniu roślin na miejsce stałe i powtarzać zgodnie z instrukcjami podanymi na opakowaniach.

Najczęściej stosowane są:

• Aphidius colemani i Aphidius matricariae – zwalczają głównie mszycę brzoskwiniową i ziemniaczaną średnią,
• Aphidius ervi i Aphelinus abdominalis – głównie mszycę ziemniaczaną smugową i ziemniaczaną średnią.

Skuteczność pasożytniczych błonkówek spada przy wysokiej temperaturze (powyżej 28-30°C). W przypadku trudności w zwalczaniu mszyc do walki należy wprowadzić dodatkowo organizmy drapieżne (biedronki, złotooki). Zabiegi powtarzać aż do likwidacji mszyc.

Jak zwalczać mszyce na pomidorach? – metoda chemiczna

Polega na stosowaniu chemicznych środków ochrony roślin – insektycydów. Zabieg zwalczania powinien być przeprowadzony po przekroczeniu progu szkodliwości.

Termin powinien być ustalony na podstawie wyników lustracji plantacji. Po stwierdzeniu obecności mszyc na 10 % powierzchni całej plantacji. To jest 2-3 kolonie z bezskrzydłymi mszycami (dorosłe i larwy). Zabiegi opryskiwania można wykonywać od fazy trzeciego liścia do fazy dojrzewania owoców i nasion (50% owoców uzyskuje typową barwę) (BBCH 13-85).

Jak zwalczać mszyce na pomidorach? – wybór insektycydu

Do zwalczania mszyc w uprawie pomidorów dostępne są środki z różnych grup chemicznych. Między innymi są to neonikotynoidy, karbaminiany oraz pyretroidy.

Na szczególną uwagę zasługuje insektycyd INAZUMA 30 WG. Spełnia on wymogi integrowanej ochrony. Jest to mieszanina dwóch substancji aktywnych: acetamipryd (związek z grupy pochodnych neonikotynoidów) 10% (100 g/kg) i lambda-cyhalotryna (związek z grupy pyretroidów) 3% (30 g/kg). Lambda-cyhalotryna działa na owady kontaktowo i żołądkowo, a na roślinie powierzchniowo; wyróżnia się wysoką stabilnością przy nasłonecznieniu i długim działaniem. Powoduje zakłócenia w funkcjonowaniu układu nerwowego owadów i jest to przyczyną paraliżu i śmierci owada. W roślinie acetamipryd działa systemicznie i wgłębnie. Na owady kontaktowo i wgłębnie prowadzi do konwulsji, drgawek, a następnie do ich śmierci. Środek jest w formie granul do sporządzania zawiesiny wodnej. Na owady działa kontaktowo i żołądkowo, a na roślinie wgłębnie, powierzchniowo i systemicznie.

Maksymalna/zalecana dawka dla jednorazowego zastosowania – 0,2 kg/ha. Zabieg opryskiwania powinien być wykonany tak, by ciecz użytkowa dokładnie pokryła wszystkie części roślin. Szczególnie spodnią stronę liścia, bo tam żerują mszyce.

Karencja (okres od zastosowania do dla pomidora i oberżyny – 14 dni.

Kontrola skuteczności

Dobra skuteczność zależy od kilku czynników. W uprawach polowych są to przede wszystkim warunki atmosferyczne, ilość wody (zalecana – 200 – 500 l/ha), dokładne pokrycie rośliny cieczą użytkową oraz temperatura od 5 do 25°C.

Dr inż. Maria Rogowska
Akademia Nauk Stosowanych Stefana Batorego
Skierniewice

Literatura do artykułu: Jak zwalczać mszyce na pomidorach?

Etykieta rejestracyjna INAZUMA 130 WG
Robak J. (red.), 2013. Metodyka integrowanej ochrony pomidora w uprawie polowej (materiały dla doradców). Inhort. Skierniewice, :58
Rogowska M., Sobolewski J. 2018. Choroby i szkodniki warzyw. Plantpress, Kraków :280
Szwejda J., Rogowska M. 2009. Fitofagiczna entomofauna występująca na plantacjach
pomidora, papryki i oberżyny w Polsce w latach 1919-2009. Nowości Warzywnicze.
Skierniewice
Rogowska M., Wrzodak R., Lewandowski A., Woszczyk K. 2010. Prognozowanie zagrożeń powodowanych przez fitofagi występujące na uprawach roślin warzywnych. Nowości Warzywnicze, 51: 43-49