Zwalczanie wciornastka tytoniowca i zmieników w uprawie pomidora

11.03.2025

Uprawa pomidorów może być wyzwaniem, zwłaszcza gdy na horyzoncie pojawiają się groźne szkodniki – wciornastek tytoniowiec i zmienik. Te niewielkie owady potrafią wyrządzić ogromne szkody, prowadząc do zahamowania wzrostu roślin, deformacji liści i owoców, a nawet utraty plonów. Jak je rozpoznać? Jakie są skuteczne sposoby ich zwalczania? W poniższym artykule, autorstwa dr inż. Mari Rogowskiej, znajdziesz charakterystyki szkodników, sprawdzone metody profilaktyki, ochrony biologicznej oraz chemicznej, które pozwolą Ci cieszyć się obfitymi zbiorami. Dowiedz się, jak przeprowadzić skuteczne zwalczanie wciornastka tytoniowca i zmieników w uprawach warzywnych, oraz jakie środki ochrony roślin sprawdzają się najlepiej.

Wciornastek tytoniowiec (Thrips tabaci)

Należy do rzędu przylżeńców (Thysanoptera). Jest polifagiem, zasiedla wiele gatunków roślin z różnych rodzin botanicznych, uprawianych w gruncie i pod osłonami oraz dziko rosnących. W Polsce jest gatunkiem powszechnie występującym.

Opis szkodnika – wciornastek tytoniowiec

Wciornastek tytoniowiec ma sześć stadiów rozwojowych: jajo, dwa stadia larwalne, przedpoczwarka, poczwarka i owad dorosły.

Ciało owada dorosłego larwy i nimf jest przecinkowate, długości do 1,3 mm, głowa mała z krótkimi siedmioczłonowymi czułkami. Odnóża zakończone przylgami. Skrzydła są błoniaste, wąskie, długie, obrzeżone frędzlą (strzępiną) złożoną z długich szczecin. Taka budowa skrzydła pozwala im zwiększanie powierzchni nośnej skrzydła podczas lotu.

Ciało dorosłych wciornastków ma barwę od żółtego do jasnobrązowego, co zależy od rodzaju pożywienia i od pory roku – wiosną i latem jest żółty, a jesienią brązowy. Larwy są mniejsze od osobników dorosłych (około 1 mm) i w przeciwieństwie do osobników dorosłych nie mają skrzydeł. Ich barwa zmienia się. Początkowo larwy są koloru kremowego, a później żółtego. Nimfy (przedpoczwarki i poczwarki) mają zaczątki skrzydeł – u poczwarki są one większe.

Biologia wciornastka tytoniowca

Samica za pomocą pokładełka składa jaja (około 100) w tkankę liści, płatki kwiatów i w młode, miękkie części łodyg. Przepoczwarcza się w glebie, ale czasami można zobaczyć poczwarki na liściach, kwiatach lub innych osłoniętych miejscach. W warunkach polowych wciornastek tytoniowy może rozwinąć od 4 do 6 pokoleń, co zależy od warunków atmosferycznych, a w uprawach pod osłonami od 10 do 12.

Czas rozwoju jednego pokolenia waha się od 18 do 30 dni. Przedpoczwarki i poczwarki nie żerują. Poruszają się tylko w stanach zagrożenia. Zimują dorosłe osobniki w ściółce leśnej, szczelinach kory oraz w zeschniętych kępach traw, a w szklarniach w zaschniętych resztkach roślin, pod skrzynkami doniczkami itp.

Szkodliwość i objawy żerowania wciornastka tytoniowca w uprawach warzywnych

Żeruje na pomidorach i oberżynie uprawianych w gruncie i pod osłonami. Szkody wyrządzają wciornastki dorosłe oraz larwy. Zasiedlają wszystkie nadziemne części roślin. Podczas przeglądania roślin trudno je zauważyć, ponieważ potrafią się ukryć w zakamarkach rośliny.

O obecności szkodnika świadczą objawy żerowania oraz odchody pozostawione w miejscu żerowania. W miejscu nakłucia tkanki wierzchniej, po pobraniu płynnej zawartości komórki, w puste miejsce wchodzi powietrze, powodując powstawanie białych, srebrnych lub żółtawych przebarwień. W miarę starzenia się przebarwiają się na kolor beżowy. Plamy są kilkumilimetrowe, nieregularne.

Żerowanie wciornastków może być przyczyną zahamowania wzrostu pomidora, skręcania i zawijania liści, odbarwianiem płatków okwiatu, zasychanie pąków kwiatowych, defoliacją pędu (defoliacja – proces opadania lub usuwania liści z roślin), a w skrajnych przypadkach całkowitego braku owocowania. Na owocach pomidora i oberżyny widoczne nekrozy. Czarne grudki obecne w miejscu żerowania to odchody wciornastków.

Miejsce nakłucia jest drogą dla patogenów między innymi dla wirusa brązowej plamistości pomidora. W niektórych krajach wciornastek tytoniowiec został zdiagnozowany jako istotny wektor wirusa brązowej plamistości pomidora (TSWV). Wirus może zostać przez wciornastki nabyty tylko w stadium larwalnym, natomiast przenoszoną go na rośliny prawie wyłącznie dorosłe wciornastki.

Zmieniki (Lygus spp.)

Należą do pluskwiaków różnoskrzydłych (Heteroptera). W uprawie pomidora i oberżyny mogą wystąpić różne gatunki zmieników. Dominuje zmienik lucernowiec (Lygus rugulipennis), (90-95 % populacji). Inne. Mniej liczne gatunki to: m.in. zmienik ziemniaczak (L. pratensis) zmienik pospolity (L. gemellatus) i zmienik punktowany (L. punctatus).

Zmieniki należą do polifagów, tj. żerują na wielu gatunkach roślin uprawnych i dziko rosnących.

Opis szkodnika – zmienik

Dorosłe zmieniki mają wielkości 5-6 mm, są wydłużone, lekko owalne. Barwa ciała jest zmienna od żółtawej przez zielonkawo-szarą do brązowawej, a nawet brunatnej. Jaja są wydłużone, ale na roślinie są prawie niewidoczne, ponieważ są składane w pędy. Larwy są wydłużone, jasnozielone, starsze larwy (pronimfy i nimfy) mają zaczątki skrzydeł. Osobniki dorosłe, larwy i nimfy na przedpleczu mają charakterystyczny trójkąt (u lucernowca jest on żółty).

Biologia zmieników

Zimują osobniki dorosłe w resztkach roślinnych bądź w pozostałościach ściółki na plantacji lub w jej sąsiedztwie (rowy, miedze). Wiosną, przelatują na rośliny uprawne. Zmienik lucernowiec najliczniej występuje na przełomie maja i czerwca. Drugie pokolenie, najliczniej występuje od drugiej połowy lipca do pierwszej połowy sierpnia.

Jest gatunkiem ciepłolubnym i najbardziej aktywny jest w dni słoneczne i ciepłe. Poniżej 15°C jego aktywność spada – nie przemieszcza się po oślinach. Odżywiają się sokami roślinnymi.

Szkodliwość zmieników w uprawach warzywnych

Zmieniki wysysają soki z liści, pąków kwiatowych, kwiatów i owoców papryki i oberżyny. Po wbiciu kłujki w tkankę roślinną w celu rozrzedzenia zawartości komórki wstrzykują ślinę wraz z substancjami fitotoksycznymi. Uszkodzona tkanka zasycha, korkowacieje. W miejscu nakłucia liść się marszczy, tkanka zasycha – może się wykruszać i blaszka liściowa pęka. Nakłute pąki kwiatowe, kwiaty, zawiązki owoców więdną i opadają.

Przy masowym pojawieniu się szkodnika dochodzi do znacznego spadku plonu. Zmienniki mogą przenosić choroby wirusowe i bakteryjne.

Profilaktyka i zwalczanie wciornastka tytoniowca i zmieników w warzywach

Jak diagnozować obecność wciornastków?

Szukanie owadów jest trudne, ponieważ potrafią dobrze się ukryć. Najprostszym sposobem jest strząśnięcie wciornastków z liści na białą kartkę. Jeżeli są wciornastki, to na kartkę spadną małe ciemne lub żółte owady. Inną metodą jest przeglądanie roślin i szukanie objawów żerowania (białe lub srebrne punkty) oraz odchodów w postaci czarnych grudek.

Jak kontrolować obecność zmienników?

Przeglądać rośliny we wczesnych godzinach rannych. O tej porze są mało ruchliwe i nie kryją się w roślinach. Szukać objawów żerowania.

Profilaktyka

• Stosowanie płodozmianu.
• Przestrzeganie izolacji przestrzennej od roślin żywicielskich.
• Usuwanie chwastów na plantacji i wokół niej.

Zwalczanie wciornastka tytoniowca i zmieników w warzywach

• Ochrona biologiczna – stosowanie żywych organizmów, dla których wciornastki i zmieniki są pokarmem.
• Ochrona chemiczna – stosowanie insektycydów.

Wciornastki – zabiegi insektycydowe przeciwko wciornastkom należy wykonać w cyklach. Każdy cykl to 2 zabiegi przeprowadzone co 7 dni. Liczba cykli zależy od ponownego pojawu wciornastków. Drugi zabieg w cyklu zwalcza dorosłe wciornastki, które wyjdą po przepoczwarczeniu z gleby. Oprysk nie zwalcza nimf.

Zmieniki – zabieg zwalczający zmieniki powinien być wykonany we wczesnych godzinach porannych, jest on wtedy mało ruchliwy i łatwiej go pokryć cieczą.

Insektycyd do ochrony warzyw przed wciornastkiem i zmienikami

Oba opisane szkodniki zwalcza INAZUMA 130 WG. Spełnia on wymogi integrowanej ochrony (obowiązuje od 01.01.2014 r.). Jest to mieszanina dwóch substancji aktywnych:

• acetamipryd (związek z grupy pochodnych neonikotynoidów) 10% (100 g/kg) i
• lambda-cyhalotryna (związek z grupy pyretroidów) 3% (30 g/kg). Lambda-cyhalotryna działa na owady kontaktowo i żołądkowo, a na roślinie powierzchniowo; wyróżnia się wysoką stabilnością przy nasłonecznieniu i długim działaniem. Powoduje zakłócenia w funkcjonowaniu układu nerwowego owadów i jest to przyczyną paraliżu i śmierci owada.

Środek jest w formie granul do sporządzania zawiesiny wodnej. Na owady działa kontaktowo i żołądkowo, a na roślinie wgłębnie, powierzchniowo i systemicznie.

Maksymalna/zalecana dawka dla jednorazowego zastosowania – 0,2 kg/ha. Stosować w okresie pojawienia się szkodnika. BBCH 13-69 – od fazy 3 liścia do końca fazy kwitnienia. Zabieg opryskiwania powinien być wykonany tak, by ciecz użytkowa dokładnie pokryła wszystkie części roślin. Karencja dla pomidora i oberżyny – 14 dni.

Dr inż. Maria Rogowska
Akademia Nauk Stosowanych Stefana Batorego
Skierniewice

Literatura:
Etykieta rejestracyjna INAZUMA 130 WG
Rogowska M., Sobolewski J. 2018. Choroby i szkodniki warzyw. Plantpress, Kraków :280
Sierka W., 2017. Wciornastki (Insecta, Thysanoptera) owady nieznane… . Kosmos. Problemy
Nauk Biologicznych. 52, nr 2-3 (259-260):315-319
Szwejda J., Rogowska M. 2009. Fitofagiczna entomofauna występująca na plantacjach
pomidora, papryki i oberżyny w Polsce w latach 1919-2009. Wyd, I.Warz. Skierniewice
Zawirska, I., 1988.Thysanoptera collected in Poland. Fragmenta Faunistica 31, 361–410.